«Η εκπαιδευτική διαμεσολάβηση ως μια καινοτόμος διδακτική πρακτική στα ελληνικά σχολεία- Η περίπτωση του ΔΣ Νησίου»

Κατερίνα Παπαποστόλου, Εκπαιδευτικός- Ζωοθεραπεύτρια, Αν. Διευθύντρια ΔΣ Νησίου, Συγγραφέας και Ιδρύτρια Ζω.Ε.Σ.

Μια από τις σημαντικές μορφές διαμεσολάβησης με ζώο είναι η εκπαιδευτική διαμεσολάβηση σε σχολεία τόσο γενικής όσο και ειδικής αγωγής. Εκπαιδευτικός με 22 χρόνια εμπειρία στην τάξη και στην εκπόνηση εκπαιδευτικών φιλοζωικών προγραμμάτων, η ζωοθεραπεία μου άνοιξε διάπλατα σπουδαίους δρόμους.

Το ΔΣ Νησίου είναι ένα σχολείο που λειτουργεί με εκπαιδευτική διαμεσολάβηση με σκύλο από το 2023, ενώ οι πιστοποιημένοι και εγκεκριμένοι σκύλοι, σε άλλα σχολεία έχουν λάβει μέρος σε θεατρικές σχολικές παραστάσεις αλλά και σε ετήσια φιλοζωικά και περιβαλλοντικά προγράμματα. Από τη σχολική χρονιά 2023- 2024 τρεις σκύλοι, η Διώνη, ο Άξελ και ο Πόθος «εργάζονται» ως σκύλοι διαμεσολαβητές σε θέση «Διευθυντή σχολείου» και στόχο είχαν από την αρχή της χρονιάς να επιλύσουν τις όποιες αντιπαλότητες είχαν οι μαθητές, να οδηγήσουν τους μαθητές να αγαπήσουν το σχολείο, να στηρίξουν μαθητές με χαμηλή αυτοπεποίθηση και άρνηση φοίτησης και σε γενικότερα πλαίσια να φέρουν μια ισορροπία στις σχέσεις εκπαιδευτικών, μαθητών και γονιών. Και τα πέτυχαν όλα μέχρι σήμερα με πολύ μεγάλη επιτυχία! Περνάμε μια καταπληκτική σχολική χρονιά με αγάπη, ενσυναίσθηση, χαρά και αυτοπεποίθηση!

Η Διώνη και ο Άξελ, έχουν πιστοποιηθεί από το Γαλλικό Ινστιτούτο Ζωοθεραπείας ως «σκύλοι εκπαιδευτικής διαμεσολάβησης και διαδραστικής εγρήγορσης» είναι δύο πρώην αδέσποτοι και πολύ κακοποιημένοι σκύλοι που έδωσαν μάχη να κρατηθούν στη ζωή και να ζήσουν τη ζωή που τους αξίζει, μια ζωή που αξίζει σε κάθε πλάσμα που υποφέρει. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του χαρακτήρα τους που με οδήγησαν να πάρω την απόφαση να συνεκπαιδευθούμε ως Εκπαιδευτικός- Ζωοθεραπεύτρια και η Διώνη και ο Άξελ ως σκύλοι εκπαιδευτικής διαμεσολάβησης ήταν η τεράστια αγάπη τους για τους ανθρώπους και κυρίως για τα παιδιά τα οποία από την αρχή προσέγγιζαν με έναν πολύ ιδιαίτερο τρόπο.

Η Διώνη έχει εκπαιδευθεί να βοηθά παιδιά που εκδηλώνουν επιθετικές συμπεριφορές, που έχουν ΔΕΠΥ και μαθησιακές δυσκολίες, αλλά και παιδιά που έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και δείχνουν να μην μπορούν να ενταχθούν ομαλά στο σχολικό πλαίσιο.

Ο Άξελ και ο Πόθος έχουν και αυτοί τις θλιβερές τους ιστορίες καθώς γνώρισαν από τη μέρα που γεννήθηκαν την άσχημη πλευρά του κόσμου. Ο Άξελ αλυσοδέθηκε τους πρώτους μήνες της ζωής του, ενώ ο Πόθος πετάχτηκε κουτάβι σε σακούλα σκουπιδιών. Διασώθηκαν όμως, εκπαιδεύθηκαν και εδώ και αρκετά χρόνια, έχουν πιστοποιηθεί  για να επισκέπτονται σχολεία γενικής και ειδικής αγωγής, ενώ στο σχολείο μας έχουν φέρει θεαματικά αποτελέσματα σε πολλούς τομείς.

Η καθημερινή σχεδόν παρουσία ειδικά εκπαιδευμένου σκύλου στο σχολείο αλλάζει ριζικά την καθημερινότητα στο σχολείο και δημιουργεί έναν χώρο έκφρασης υπέροχων συναισθημάτων, μαθητές που αγαπούν το σχολείο και εκπαιδευτικούς που εργάζονται με διάθεση και ηρεμία.

Ένας σκύλος εκπαιδευτικής διαμεσολάβησης δεν έρχεται στην τάξη ως μέσο ψυχαγωγίας, ούτε ως διακοσμητικό στοιχείο. Αλλά ούτε και ως η λύση σε όλα τα προβλήματα. Έρχεται ως επικουρική βοήθεια στο έργο του δασκάλου, σε πλαίσιο που θα ορίσει ο ίδιος και θα έχει επικοινωνήσει από πριν σε μαθητές, συναδέλφους και γονείς.

Ένας σκύλος εκπαιδευτικής διαμεσολάβησης διαμεσολαβεί ανάμεσα στον δάσκαλο και στον μαθητή, και οδηγεί σε δρόμους που ο εκπαιδευτικός μπορεί να μην είχε, καν, φανταστεί. Ή σε δρόμους που είχε φανταστεί μα δεν είχε τον τρόπο να τους διαβεί!

Υπάρχει μια εξαιρετικά σημαντική ψυχική σύνδεση ανάμεσα στον σκύλο και τον εκπαιδευτικό, που οδηγεί σε μια σχέση με πολλαπλά οφέλη για όλους.

Τον υπόλοιπο χρόνο αυτός ο σκύλος είναι ένα μέλος της οικογένειας που ζει στην οικογένεια του εκπαιδευτικού, η οποία του παρέχει απέραντη αγάπη και ασφάλεια. Δεν γίνεται να επιτευχθεί εκπαιδευτική διαμεσολάβηση με έναν σκύλο που δεν ανήκει στον πιστοποιημένο ζωοθεραπευτή καθώς σκύλος και ζωοθεραπευτής έχουν εκπαιδευθεί μαζί και αλληλοσυμπληρώνουν ο ένας τον άλλον.

Εξαιρετικά σημαντική λεπτομέρεια ο σεβασμός στη φύση του σκύλου που θεωρούμε συνεργάτη μας ο οποίος μπορεί να μην έχει μια μέρα τη διάθεση να διαμεσολαβήσει αλλά και η κατανόηση από την πλευρά μας ότι ο σκύλος δεν πρέπει να καταπονείται αλλά να «εργάζεται» σε κάτι που αγαπά και νιώθει χαρούμενος και ασφαλής.

Κάθε σχολική χρονιά συναντώ διαφορετικές συνθήκες σε ό,τι αφορά τη σχέση των παιδιών με τους σκύλους αλλά και διαφορετικούς χαρακτήρες παιδιών. Ένα κοινό χαρακτηριστικό τους όμως παραμένει η αγάπη για τα ζώα σχεδόν στο σύνολο της τάξης. Σαφέστατα και υπάρχουν μαθητές που φοβούνται τους σκύλους, καθώς έτσι έχουν μεγαλώσει στην οικογένειά τους, αλλά αυτή η φοβία είναι ένα συναίσθημα που πραγματικά εξαφανίζεται πολύ γρήγορα καθώς η Διώνη έχει εκπαιδευθεί και για αυτό! Ένα παιδί που φοβάται πολύ τους σκύλους δεν μπορείς να το αγνοήσεις! Μπορείς όμως να το βοηθήσεις! Και εδώ κρύβεται η σημαντική αξία της ζωοθεραπείας στην εκπαίδευση.

Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές είναι πως δεν κάνουμε λόγο για μια απλή μονόωρη επίσκεψη σε ένα σχολείο με έναν καλά εκπαιδευμένο σκύλο. Πρόκειται για κάτι εντελώς διαφορετικό, καθώς ο σκύλος συμμετέχει σε όλη την εκπαιδευτική διαδικασία, για όλο το σχολικό ωράριο, σε συγκεκριμένα πλαίσια που γνωρίζουν, τόσο εκείνος, όσο και οι μαθητές της τάξης. Είναι ισότιμο μέλος της σχολικής κοινότητας και τον έχουν αποδεχτεί ο Δευθυντής του σχολείου, οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές και οι γονείς τους!

Ένας σκύλος εκπαιδευτικής διαμεσολάβησης προσφέρει στον ψυχισμό, στη σωματική και στην ψυχική υγεία, αλλά και στην ευεξία και τη συναισθηματική πληρότητά όλης της σχολικής κοινότητας, αλλά και καλλιεργεί τη συντροφικότητα, τη συνεργασία και την υπευθυνότητα.  Η παρουσία ενός σκύλου μέσα στην τάξη τονώνει το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς, αφού, πλέον, όλοι ενεργούν με στόχο το καλό όλων. Ο σκύλος είναι για τα παιδιά ένας σύντροφος που παρέχει κοινωνική στήριξη χωρίς να κρίνει, και αυτό κάνει πολύ χαλαρωτική την παρουσία του, κυρίως για μαθητές με χαμηλή αυτοπεποίθηση.

Εξ’ άλλου, η σχέση ενός σκύλου με ένα παιδί συμβάλλει συνεχώς στη γνωστική και κοινωνικο–συναισθηματική του ανάπτυξη, καθώς είναι αξιοθαύμαστος ο τρόπος που μπορούν να επικοινωνούν τα παιδιά με έναν σκύλο. Αν και μιλούν εντελώς διαφορετική «γλώσσα», κατανοούν απόλυτα, ο ένας τον άλλον. Ένας σκύλος εκπαιδευτικής διαμεσολάβησης βοηθά τα παιδιά να μάθουν την έννοια της φιλίας και της άδολης αγάπης, να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και σχέσεις ισχυρής εμπιστοσύνης στη ζωή τους, και τους χαρίζει ένα αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς. Τους εκπαιδεύει στην υπευθυνότητα και τη συνέπεια, μέσα από την επιτυχή ανάληψη ευθυνών και αρμοδιοτήτων που έχουν σε καθημερινή βάση στο σχολείο, και τους φέρνει σε επαφή με αξίες οικολογικής συνείδησης, ηθικής ευθύνης και αλτρουισμού. Επίσης, ευνοείται η επινοητικότητα και η φαντασία τους, κάνοντας, π.χ., την ώρα των καλλιτεχνικών ένα παιχνίδι για τον σκύλο.

Μαθητές που έχουν την τύχη να φοιτούν παρέα με έναν σκύλο, μπορούν να ξεφύγουν από τον εγωκεντρικό τρόπο σκέψης και να δουν τα πράγματα από μία εντελώς διαφορετική, ως τότε, οπτική. Σε κάθε περίπτωση, λοιπόν, μια τέτοια εκπαιδευτική πρακτική διαμορφώνει την προσωπικότητα ενός μαθητή με το πιο σημαντικό δώρο: το παιδί αρχίζει σιγά – σιγά να κατακτά την ικανότητα να συναισθάνεται, αποκτώντας τη λεγόμενη ενσυναίσθηση.

Διευκρινίζουμε πως ο σκύλος δεν είναι ο θεραπευτής. Ο Εκπαιδευτικός είναι ο θεραπευτής, και το ζώο είναι ο διαμεσολαβητής. Και αυτή η τριαδική σχέση ανάμεσα στον εκπαιδευτικό, στον σκύλο και στον μαθητή αλλά και το ψυχικό δέσιμό της είναι το σύνολο που θα φέρει τα καλύτερα αποτελέσματα.

Ο σκύλος είναι αναμφισβήτητα ένα έμψυχο ον με συναισθήματα και ανάγκες, το οποίο θα βοηθήσει στο να δομηθεί η θεραπευτική σχέση μεταξύ Εκπαιδευτικού και μαθητή.

Οι αντιλήψεις πολλών επαγγελματιών του χώρου για τα ζώα, η έλλειψη γνώσης και η αρνητική τους στάση στο να εκπαιδευθούν στα νέα δεδομένα, δημιούργησε και, συχνά, δημιουργεί ακόμη σοβαρά εμπόδια σε μια τέτοια τόσο καινοτόμα και αποδοτική πρακτική.

Σε κάθε σχολική χρονιά ο εκπαιδευτικός έχει να αντιμετωπίσει διαφορετικές προσωπικότητες και να διαχειριστεί τις οικογένειές τους με διαφορετικές και συχνά αντικρουόμενες απόψεις για την εκπαίδευση, να υλοποιήσει και να παραμείνει όσο πιο πιστά μπορεί στο αναλυτικό πρόγραμμα και να ακολουθήσει ταυτόχρονα τυχόν απαιτήσεις Διευθυντών και Συντονιστών Εκπαίδευσης. Αν προσθέσουμε σε όλα τα παραπάνω τη συχνή έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής και τις δύσκολες συνθήκες εργασίας συχνά τότε με βεβαιότητα συμπεραίνουμε τη δυσκολία του να αγωνίζεσαι να «περάσεις» τόσο καινοτόμες πρακτικές στο ελληνικό σχολείο.

Οι μαθητές όμως ενός τέτοιου Εκπαιδευτικού και του σκύλου διαμεσολαβητή που σε συνεργασία επιδιώκουν με πάθος να συνεισφέρουν στο να γίνουν τα παιδιά σταδιακά η καλύτερη εκδοχή του εαυτού τους, θα είναι οι αυριανοί υπεύθυνοι και ευαισθητοποιημένοι πολίτες.

Εν κατακλείδι, αν κάθε πρωί κάθε Εκπαιδευτικός πηγαίνει στο σχολείο να εργαστεί παρά τις αμέτρητες συχνά δυσκολίες και τα εμπόδια αλλά στοχεύει στο να ενεργοποιήσει το εσωτερικό ταξίδι το δικό του, του σκύλου διαμεσολαβητή και των μαθητών του, η συνεισφορά του είναι ανεκτίμητη και πολύτιμη στη συλλογική ευτυχία, στη δημιουργικότητα, στην εμπιστοσύνη και στη δύναμη που έχει ο κάθε μαθητής μέσα του, μια δύναμη που θα τον καθοδηγήσει να γίνει η καλύτερη εκδοχή σήμερα του χθεσινού εαυτού του αλλά και θα εκτοξεύσει τις πιθανότητες για έναν καλύτερο κόσμο για όλους!

***H Κατερίνα Παπαποστόλου είναι Διευθύντρια του δημοτικού σχολείου Νησίου Ημαθίας. Έχει μεταπτυχιακό στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων και εξειδίκευση στη Σχολική Ψυχολογία και στην Ειδική Αγωγή. Είναι πιστοποιημένη εκπαιδεύτρια σκύλων- Kynagon CAT, και πλήρες μέλος των ISAP και PIAI, αλλά και πιστοποιημένη ζωοθεραπεύτρια από το IFZ. Συμμετέχει με εισηγήσεις της σε πολλά συνέδρια και ημερίδες και διοργανώνει φιλοζωικά workshops βιωματικής προσέγγισης για παιδιά με τους ειδικά εκπαιδευμένους και πιστοποιημένους σκύλους της. Ενώ εργάζεται στο σχολείο της εκπονώντας προγράμματα εκπαιδευτικής διαμεσολάβησης με σκύλο. Μία από τις «Διακεκριμένες εκπαιδευτικούς» για το 2020 και το 2022 δημιουργεί και εκπονεί εκπαιδευτικά φιλοζωικά προγράμματα εγκεκριμένα από το Υ.ΠΑΙ.Θ.Α., επιμορφώνει εκπαιδευτικούς σε Ελλάδα και εξωτερικό, ενώ αποτελεί μία από τις δημιουργούς εκπαιδευτικού υλικού για την Πλατφόρμα 21+ του ΙΕΠ. Είναι ιδρύτρια της AMKE Ζω.Ε.Σ. καθηγήτρια στη Zero Stray Academy, αρθρογραφεί σε πολλές ιστοσελίδες, έντυπα περιοδικά και εφημερίδες και διατηρεί μόνιμες στήλες στο περιοδικό «Κατοικίδια εν δράσει». Έχουν εκδοθεί επτά βιβλία της, ενώ συμμετέχει με κείμενά της σε συλλογικά έργα. Ζει στην Αλεξάνδρεια Ημαθίας έχοντας κοντά της τους τρεις σκύλους της που υιοθέτησε κακοποιημένους βάναυσα από ανθρώπινα χέρια, ταξιδεύει ασταμάτητα μαζί τους σε όλη τη χώρα για τη διάδοση του οράματός της, ενώ δεν σταματά να στηρίζει αδέσποτα ζώα, μέσω της ασταμάτητης ακτιβιστικής της δράσης αλλά και μέσω των εσόδων από τα βιβλία της, τα οποία στηρίζουν φιλοζωικούς και φιλανθρωπικούς σκοπούς. Το 2015, μετά από μια ασταμάτητη 15ετή πορεία εκπόνησης εκπαιδευτικών προγραμμάτων και διάδοσης φιλοζωικών αισθημάτων μέσα στα σχολεία, αλλά και σημαντικής ακτιβιστικής δράσης στους δρόμους και στα καταφύγια, μετά τη διάσωση και της Διώνης, του σκύλου που βρήκε μαχαιρωμένο και πυροβολημένο, ίδρυσε την ΑΜΚΕ Ζω.Ε.Σ., που μέσω του πανελλαδικού δικτύου εθελοντών της μεταδίδουν το όραμά της Οι Ζω.Ε.Σ. έχουν βραβευτεί πέντε φορές για το εθελοντικό τους έργο και έχουν εκπαιδεύσει μέχρι σήμερα πανελλαδικά περισσότερους από 450.000 μαθητές σε περισσότερα από 650 σχολεία.